Për javë të tëra, ka pasur një pamje të re në rrugët malore me pluhur të Armenisë. Midis Lada-ve ruse të vjetra dhe makinave gjermane të importuara, do të dalloni një flotë SUV-sh me shkëlqim me flamurin blu dhe me yje të artë të Bashkimit Evropian të montuar në pjesën e përparme. Shikoni nëpër xhamin e lyer dhe do të shihni gjysmë duzine grupesh parzmore dhe helmeta të grumbulluara në pjesën e pasme.
Në shtator, qytetet dhe fshatrat në ish-Republikën Sovjetike u vunë nën shënjestër nga Azerbajxhani fqinj, ndërsa trupat azerbajxhanas kaluan kufirin për të kapur lartësitë strategjike. Armiqësitë, të njohura për shumë armenë si Lufta Dy Ditore, përfunduan me një armëpushim të mbështetur nga Perëndimi, por morën jetën e qindra ushtarëve nga të dyja palët.
Episodi i përgjakshëm ishte përshkallëzimi më serioz që nga viti 2020, kur të dy vendet luftuan një luftë brutale mbi rajonin e diskutueshëm të Nagorno-Karabakut, brenda kufijve të njohur ndërkombëtarisht të Azerbajxhanit, por të kontrolluar nga shumica e tij etnike-armene që nga rënia e BRSS.
Vetëm disa javë pas përleshjeve, i pari nga rreth 40 vëzhgues civilë të BE-së filloi të mbërrinte në rajon, duke u larguar çdo ditë për të inspektuar vijën e tensionuar të demarkacionit që ndan dy kombet e Kaukazit Jugor, mes raporteve të vazhdueshme për bombardime, të shtëna me armë dhe shkelje të armëpushimit. Pothuajse 1000 kilometra larg nga shteti anëtar më lindor i bllokut dhe tre zona kohore përpara Brukselit, grupi nga Franca, Gjermania, Polonia, Greqia, Italia dhe vende të tjera evropiane janë shumë larg nga shtëpia.
Armenia është, të paktën në letër, një nga aleatët më të afërt të Rusisë dhe një anëtare e Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive të udhëhequr nga Kremlini (CSTO). Sipas kushteve të paktit të mbrojtjes reciproke, mijëra trupa të Moskës janë vendosur në baza të përhershme në vend, afër kufijve me Turqinë, Gjeorgjinë dhe Iranin. Agjencia ruse e sigurisë FSB mbikëqyr kufirin dhe firmat shtetërore të vendit operojnë hekurudhat e saj dhe një numër sektorësh të tjerë strategjikë.
Ndikimi rus zbehet
Megjithatë, teksa predhat ranë shi në shtator, thirrjet e kryeministrit armen Nikol Pashinyan për ndërhyrjen e CSTO-së ranë në vesh të shurdhër, me bllokun që përfundimisht pranoi vetëm të dërgonte një mision “gjetje faktesh” pa dhëmbë. “Ne kemi më shumë miq në CSTO sesa Armenia,” tha Presidenti i Azerbajxhanit Ilham Aliyev në nëntor, pavarësisht se vendi i tij u tërhoq nga aleanca në 1999. Ndërkohë, Alexander Lukashenko, udhëheqësi i fortë i shtetit anëtar Bjellorusia, e përshkroi Aliyev si ” njeriu ynë” dhe mbështeti fushatën ushtarake të Bakut në Nagorno-Karabakh dy vjet më parë.
Në të njëjtën kohë, për më shumë se një muaj tani, zonat e rajonit të shkëputur ende nën kontrollin armen kanë qenë nën bllokadë efektive nga eko-aktivistët e vetë-përshkruar nga Azerbajxhani, me furnizimet me ushqime dhe ilaçe në fund. E vetmja rrugë brenda ose jashtë Nagorno-Karabakut, e njohur si Korridori i Laçinit, ishte mbikëqyrur nga paqeruajtësit rusë si pjesë e një marrëveshjeje paqeje që i dha fund luftës së vitit 2020. Jerevani pretendon se mosmarrëveshja, gjoja për ndikimin e minierave të paligjshme të arit, është me të vërtetë një pretekst për “spastrim etnik” dhe forcat e Moskës duket se nuk dëshirojnë ose nuk janë në gjendje t’i japin fund protestës.
Me zemërimin në rritje ndaj Rusisë ndërsa situata humanitare përkeqësohet, një sërë protestash të paprecedentë janë mbajtur në Armeni dhe në Nagorno-Karabakh, duke kërkuar një tërheqje nga CSTO dhe në vend të kësaj mbështetje nga Perëndimi. Së bashku me SHBA-në, Britaninë e Madhe dhe një numër vendesh të tjera evropiane, Brukseli ka shprehur shqetësimin e tij për situatën. “BE u bën thirrje autoriteteve të Azerbajxhanit të sigurojnë lirinë dhe sigurinë e lëvizjes përgjatë korridorit”, thuhej në një deklaratë në dhjetor. “Kufizimet për lirinë e tillë të lëvizjes shkaktojnë shqetësime të konsiderueshme për popullatën lokale dhe krijojnë shqetësime humanitare”.
Të enjten, Parlamenti Evropian do të votojë një mocion që “dënon fuqishëm agresionin e fundit ushtarak nga Azerbajxhani në shtator” dhe “nënvizon gatishmërinë e BE-së për t’u përfshirë në mënyrë më aktive në zgjidhjen e konflikteve të zgjatura të rajonit”.
Një numër anëtarësh të asamblesë i kanë kërkuar Brukselit që t’i ofrojë Armenisë më shumë se thjesht fjalë të ngrohta. Nathalie Loiseau, një eurodeputete franceze dhe kryetare e Nënkomitetit për Sigurinë dhe Mbrojtjen, tha në fillim të këtij muaji se Rusia “nuk është më një aktor i besueshëm në rajon”, me ndikimin e Moskës duke u zbehur që nga pushtimi i saj katastrofik i Ukrainës, duke shtuar se blloku duhet të ndërhyni për të “mbrojtur vlerat universale”.
Misioni i zgjeruar i BE-së
Megjithatë, tani, duket se ka plane për të luajtur një rol më të sigurt në rajon. Të mërkurën, një person që ndiqte rastin brenda Shërbimit të Veprimit të Jashtëm të BE-së konfirmoi për POLITICO se planet janë duke u finalizuar për të shtrirë dhe zgjeruar misionin e monitorimit përgjatë kufijve të Armenisë pas përfundimit të mandatit të tij në dhjetor.
“Kishte një mirëkuptim të ndërsjellë me autoritetet në Jerevan se ka nevojë për një prani të përtërirë, por ajo e mëparshme ishte shumë e vogël. Deri në 100 monitorues tani do të vendosen në rajon si pjesë e një misioni të plotë të Politikës së Përbashkët të Sigurisë dhe Mbrojtjes”. Sipas insajderit, “ka disa hapa që ende duhet të pastrohen përpara vendosjes së tyre, dhe tani do të shkojë në Komitetin Politik dhe të Sigurisë në Bruksel, duke kërkuar një mandat dyvjeçar”.
Megjithatë, zyrtari theksoi se marrëdhëniet e tensionuara me Rusinë do të duhet të lundrohen duke pasur parasysh praninë e saj në rajon. “FSB është kudo në Armeni. Ne kemi pasur disa raste kur vëzhguesit tanë janë kthyer mbrapsht nga rojet kufitare ruse, edhe pse ata shoqëroheshin nga personeli i Ministrisë së Mbrojtjes Armene, gjë që ishte shqetësuese duke qenë se ky është territor armen”.
Verën e kaluar, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen fluturoi në Baku për të nënshkruar një marrëveshje me Presidentin Aliyev që do të shohë Azerbajxhanin të rrisë eksportet e tij të energjisë në vendet anëtare dhe të sigurojë një vit 20 miliardë metra kub gaz natyror deri në vitin 2027 (nga 12 që pritej. miliardë metra kub në 2023), duke ndihmuar në zhvillimin e alternativave ndaj furnizimeve ruse.
Pasi e përshkroi vendin si një “partner të besueshëm” në rajon, masa u kritikua nga analistë dhe politikëbërës të cilët kishin frikë se do të komprometonte aftësinë e Evropës për të zhvilluar negociatat e paqes në rajonin e plagosur nga beteja.
Azerbajxhani që atëherë ka refuzuar të japë leje për një mision ndërkufitar, me Aliyev që deklaroi në fillim të janarit se biseda për një prani të madhe të BE-së ishte “shumë e pakëndshme” dhe “nuk do të rriste sigurinë, por do të minonte negociatat”.
Pavarësisht kësaj, Rusif Huseynov, drejtor i qendrës së mendimit Topchubashov në Baku, thotë se ndërsa Azerbajxhani heziton të “ndërkombëtarizojë” krizën në Nagorno-Karabakh, Brukseli shihet se ka një rol për të luajtur në parandalimin e armiqësive midis vendit të tij dhe Armenisë. “BE-ja është parë si një aktor pozitiv në Azerbajxhan për shumë vite dhe është një partner i madh ekonomik”, shpjegoi ai, “dhe shihet si një ndërmjetës më i mirë se të tjerët në dispozicion.”
Duke reaguar ndaj bisedave për delegacionin e mundshëm monitorues, Ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov tha të mërkurën se Moska do të ishte e gatshme të dërgonte një mision të sajin, vetëm nëse do t’i ishte kërkuar. “Pavarësisht faktit se ne jemi aleatë, pala armene preferon të negociojë me BE-në”, tha ai.
“Është e rëndësishme që BE-ja të luajë një rol edhe në skajet e Evropës”, tha Henri Duquenne, zëdhënësi i përfaqësuesit special të Brukselit në Kaukazin e Jugut. “Shtete të ndryshme anëtare kanë interesa të ndryshme, por në tërësi ky është një rajon prioritar për ne”.
Ndërkohë që Rusia vazhdon përpjekjet e saj për të pushtuar Ukrainën, Moska duket se nuk është në gjendje të thotë të njëjtën gjë.
